Eskimolar Geleneksel Toplumu

Konu: Eskimolar Geleneksel Toplumu Paz Mart 28, 2010 10:56 am

Kanada, Sibirya, Grönland, Alaska gibi Kuzey Kutup
Bölgesi'ne yakın kesimlerde yaşayan insanlara verilen addır. Bazı
Amerika Yerlileri Eskimo sözcüğünü "yabancı" anlamında da kullanır.
Bugün yeryüzünde Grönland'da 40 bin, Kuzey Kanada'da 23.500, Alaska'da
35 bin ve SSCB'de 1.500 olmak üzere 100 bin dolayında Eskimo
yaşamaktadır.

Geleneksel
Eskimo Toplumu

Eskimolar'ın ataları,
bundan 10-15 bin yıl kadar önce Sibirya ile Alaska'nın birleşik olduğu
dönemde, Asya'dan Kuzey Amerika' ya göç etmişlerdi. Eskimolar binlerce
yıl boyunca, hiçbir bitkinin yetişmediği soğuk bölgelerde balıkçılık,
avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler. Rengeyiği, fok, balina ve balık
avlamak için oradan oraya dolaşmak zorundaydılar. Avlarını zıpkın,
mızrak ve okla yakalarlardı. Eskimolar'ın kendilerine özgü ilginç
avlanma yöntemleri vardı. Örneğin, buz altında yüzen fokların soluk
almak için bir hava deliğine gereksinmesi olduğunu bilirlerdi. Fokun
soluğuyla ısıtarak buz tabakasında açtığı deliği bulan avcı deliğin
kenarında bekler ve hava almak için deliğin altına gelen foku mızrağını
saplayarak öldürürdü. Yazları ağ ve zıpkınlarla avlanan Eskimolar,
kışın deniz donduğunda buzda delikler açıp oltalarını suya
sarkıtırlardı.
Eskimolar avladıkları hayvanın etini kurutarak ya da dondurarak saklar
ve çoğunlukla çiğ olarak yerlerdi. Derisinden giysi ve çadır; kas
kirişlerinden dikiş ipliği; kemiklerinden iğne ve zıpkın kancası yapar;
yağını da aydınlanma ve ısınmada kullanırlardı. Giysileri fok
derisinden olur, hava durumuna göre kürkün ya içini ya dışını
kullanırlardı. Oyarak biçimlendirdikleri kemiklerden ve mors
dişlerinden küçük heykelcikler ve takılar yaparlardı.
Katı kar bloklarından kubbe biçiminde olan Eskimo evlerinin duvarları
derilerle kaplanır; evlere, rüzgârı kesmek için yapılan, dönemeçli bir
koridordan girilirdi. Irmak ağızlarında ya da sıcak su akıntılarından
etkilenen yerlerde ise deri çadırlarda ya da ahşap kulübelerde
yaşarlardı.
Kuzey Kutbu'nda ağaç, yakılamayacak kadar değerli olduğundan Eskimolar
balina ve fok gibi hayvanların yağını yakacak olarak kullanırlardı. Uzun
kış gecelerinde eskiden yağ kandilleri, sonraları gezginlerin getirdiği
gaz lambalarını kullandılar.
Eskimolar karada, köpeklerin çektiği kızaklarla yolculuk ederler;
denizde ise hayvan derisinden yapılmış, kanoya benzeyen kayıklar
kullanırlardı {bak. Kano). Batı Grönland' da ve öteki yerleşim
bölgelerinde, balina avlamada ve taşıyıcılıkta daha geniş kayıklardan
yararlanırlardı. Eskimolar yaşamlarını sürdürmek için, bulundukları
bölgenin sert iklimine uyum sağlamakta çok başarılı olmuşlardır.

Günümüz
Eskimo Toplumu

Son yüzyılda Eskimolar'ın
yaşamında oldukça önemli değişiklikler oldu. Eskimolar'ın yerleşim
bölgelerine gelen Avrupalı tüccarlar ve misyonerler gelenek ve
göreneklerini de birlikte getirdiler. Eskimolar avladıkları hayvanların
postlarını Avrupalılar'ın getirdiği yeni ürünlerle takas etmeye, tüfek
ve tahta kayıklar kullanmaya başladılar. Eskimolar arasında
Hıristiyanlık dinini yaymaya çalışan misyonerler, Eskimo dilini yazıya
dökerek özel bir alfabe geliştirdiler. Bu alfabe bugün Kana-da'daki
Eskimo gazetelerinde kullanılmaktadır. Kanada'nın kuzeyinde yaşayan
Eskimolar'ı Kanada yönetimi yerleşik bir yaşama özendirmeye çalışmıştır.
Avrupalılar'ın etkisiyle gelenek ve göreneklerinin çoğunu yitiren
Eskimolar'ın bir bölümü bugün çağdaş mobilya ve gereçlerle donattıkları
prefabrik evlerde yaşıyor, köpeklerin çektiği kızaklar yerine kar
otosu, motorlu kızak ve motorlu kayıklar kullanıyorlar. Yalnızca yemek
için avlanıyor, hayvan postları yerine hazır giysiler giyiyorlar. Bütün
bunlan satın almak için paraya gereksinim duyan Eskimolar, eskisi gibi
avcılık, balıkçılık yapacak yerde artık petrol rafinerilerinde ve
madenlerde işçi olarak çalışıyorlar.

Eskimolar'ın
Kimlik Arayışı

Bununla birlikte Grönland ve
Labrador'da yaşayan Eskimolar arasında morina, fok ve mors avcılığı hâlâ
sürüyor. Kuzey Alaska'da yaşayan Eskimolar 54 tonluk balinaları
avlamakla ünlüler. Günümüzde Avrupalılar'ın getirdiği yeni yaşam
biçimine ve kentlere uyum sağlamakta güçlük çeken Eskimolar arasında
içki bağımlılarının sayısının gittikçe arttığı gözleniyor. Avrupalılarla
kurulan ilişkiler, kızamık ve grip gibi bulaşıcı ve ölümcül
hastalıkları da beraberinde getirdi. Tüm olumsuzluklara karşın Eskimolar
gelenek ve göreneklerini korumaya çalışıyorlar. Danimarka'ya bağlı bir
ada olan Grönland'da yaşayanlar ise kendi parlamentolarını kurarak
içişlerinde özerk olmayı başarmışlardır.

Avrupa dillerinden çok farklı olan Eskimo dili, birçok yerel lehçeyi
içerir. Bu nedenle başka başka yerlerde oturan Eskimolar birbirlerini
anlamakta güçlük çekerler. Ne var ki, Avrupalılarla olan ilişkiler
Eskimo diline Avrupa dillerinden birçok yeni sözcüğün girmesine yol
açmıştır. Bugün kullandığımız anorak gibi sözcükler ise Eskimo dilinden
batıya geçmiştir. Eskimolar çocuklarını Avrupa dillerinde eğitim veren
okullara göndermekle birlikte, kimliklerini korumak için kendi
dillerinin kullanılmasında ısrarlıdırlar. Gelenek ve göreneklerinin
korunması Eskimolar için önemlidir. Bu nedenle erkek çocuklara, bugün de
avcılıkta konaklama yeri olarak kullanılan eski Eskimo evleri gibi
barınakların nasıl yapıldığı, avlanacak hayvanların ne gibi
alışkanlıkları olduğu öğretilir. Kızlar ise hayvan postlarından giysi
dikmeyi ve güzel dokumalar yapmayı öğrenirler.

İnuit -
Eskimolar
Vikipedi, özgür
ansiklopedi

Etimoloji

Yerel folklorda Eskimo
sözcüğünün "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiğine inanıldığı
için bu kelimenin kendilerini tanımlamak amacıyla kullanılmasını hakaret
kabul ederler. Bununla birlikte Eskimo sözcüğü diğer dillerde
hakaret ya da küçümseme anlamı taşımaz ve antropoloji ve arkeolojide yaygın olarak kullanılır. İnuit ve İnuk
sözcükleri Kanada'da resmi olarak Eskimo
yerine kullanılmaktadır.

Eskimo
sözcüğünün kökeni tam bilinmemekle birlikte, Kızılderili lisanı Algonkian'dan geldiğine ve "farklı dilde konuşan kişi" demek
olduğuna inanılır . Eskimo sözcüğünün Cree dilinde "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiği savının
doğruluğuna dair bir kanıt bulunamamıştır.
İnuit
kelimesi İnuk kelimesinin çoğuludur. İnuk kelimesi İnuitçe'de
"kişi" anlamına gelir. İnuitçe lisanının yaklaşık olarak 60.000
kullanıcısı vardır.
İki tür Inuit
bulunur: Kuzey Alaska,
Kanada ve Grönland'da yaşayan İnuit'ler
ile, batı Alaska, Aleut Adaları ve Rusya'nın uzakdoğusundaki Yupik'ler. Rusya'daki Yupik'lere Sibirya Yupik'i ya da Yuit de denir. Yupik dilinin
yaklaşık 3.000 kullanıcısı vardır. Yupik Alaskaca'da "gerçek kişi"
anlamına gelir.

Tarihçe

Eskimolar, Asya ile Amerika'yı birbirine bağlı kara
parçaları iken, son Buzul Çağı'nın bitimine doğru (günümüzden yaklaşık 12000 yıl önce), Sibirya'dan Alaska'ya geçen avcıların
torunlarıdır. Bununla birlikte bazı iddialara göre de M.Ö. 3000 yıllarında Bering Boğazı üzerinden Amerika'ya geçmişlerdir.

Inuitlerin yaşamı :
Ataları çeşitli bölgelere yerleştikleri için farklı kültür özellikleri
geliştirmişlerdir; ama bu çok çeşitli toplulukların günümüzde de yaşayan
ortak özellikleri vardır. İnuitler, günümüzde çoğunlukla Grönland'ın, Kanada'nın, A.B.D'nin ve Rusya'nın yasal sınırlarının iki yanında yaşamaktadırlar.

İglo

Alaska'da çamur
sıvalı dikdörtgen evlerde, Grönland'da taş, toprak ve balina kemiğinden
yapılmış kubbeli evlerde, Kanada'da ise iglo denilen buzdan yapılmış kubbeli evlerde yaşarlar. Bununla
birlikte modern evlerde yaşayan İnuitler de vardır. Kara ulaşımını
köpeklerin çektiği kızaklarla, deniz ulaşımını "kayak" adı verilen kayıklarla ve
bayanların kullandığı "umiak" adlı ağaç ve deriden yapılmış botlarla sağlarlar. Ancak
günümüzde motorlu taşıtlar, motorlu kızaklar, ateşli silahlar ve modern
kamp aletlerini de kullanmaktadırlar.
İnuitlerin
yaşadıkları geniş Tundra bölgesi, yılda sekiz - dokuz ay süren dondurucu kuzey
kışından ötürü tarıma
elverişli olmayan topraklarla kaplıdır. Bu yüzden Eskimo ekonomisi avcılık ve balıkçılığa (özellikle balina
avcılığı) dayanmaktadır. Temel yiyecekleri balık, ren geyiği ve elktir. Su aygırı ve balina kemiğinden araç ve gereçler yaparlar.

İnanç ve kültür

1917 yılında bir Inuit ailesi

Eskimoların çoğu Şaman ya da Hristiyan inançlarına
sahiptirler. Hıristiyan Eskimolar "Grönland
Evanjelik Lutherci Kilisesi ile Moravian ve Anglikan kiliselerine
mensupturlar.
Geleneksel eskimo
inanışı ise şaman
denilen din adamları etrafında organize olmuş, karmaşık ve sözlü olarak
nesilden nesile nakledilen bir inanç sistemidir.Destanlar ve şarkılı
şiirli atışmalar kültürlerinde önemli bir yer tutar.

» Arap Toplumu ve Kültürü Hakkında
» Geleneksel Sanatlar-Zanaatlar Geleneksel Sanatlar-Zanaatlar
» Geleneksel Türk Tiyatrosu Çeşitleri
» Hammaddesi Tahta-Ağaç Olan Geleneksel Sanatlar