Hacı Bektaş Veli'nin Hayatı

Hacı Bektaş Veli, 13. Yüzyıl'da yaşamış bir mutasavvıf ve düşünürdür. O,
Anadolu'yu Türkleştiren Türkmen gücünün hayatına şekil veren bir halk
lideridir. Hacı Bektaş Veli'ye bağlı Türkmenler'e, Bektaşi denilmiştir.
Bugün Hacı Bektaş Veli, Anadolu gibi Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya,
Bosna, Arnavutluk, Macaristan, Romanya gibi ülkelerde bile Türkler
arasında bilinen, saygıyla anılan bir önderdir.

16. yüzyıl'a ilişkin Osmanlı belgelerini incelediğimizde kırsal
kesimdeki nüfusun çoğunluğunun Alevi-Bektaşi nitelikli olduğu ortaya
çıkıyor. Hacı Bektaş Veli, genelde kırsal kesime hitap eden bir
düşünür/önder olarak sivrildi. Zamanla onun düşüncesi kentlere de girdi.
Kentlerde Bektaşilik adı altında şekillenen bu düşünce, esnaf arasında
oldukça yayıldı.

Öte yandan, Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda da Hacı Bektaş Veli'nin
düşünceleri etkili oldu. Osmanlı Devleti, Türkmen göçebelerine dayanan
bir özellik taşıyordu. Bu beyliğin kurucusu Osman Bey, eşitlikçi bir
dünya görüşünü temsil ediyordu.

Osmanlı Devleti Balkanlar'a geçince Bektaşi düşüncesinin eşitlikçi,
insancıl özünden de yararlandı. Bugün bile Balkan ülkelerindeki Bektaşi
dergahlarına Hıristiyan halkın saygı duyması, işte bu düşünce
genişliğinden kaynaklanmaktadır.

Hacı Bektaş Veli'nin mekanı ve makamı olarak bilinen Hacıbektaş İlçesi,
bugün Nevşehir'e bağlı bulunuyor. Kırşehir ile Nevşehir arasındaki bu
ilçe, ünlü Kapadokya havzasında yer alır. Bölge, Orta Anadolu'nun ilginç
alanlarından birisidir. Buralar Roma ve Bizans uygarlığının çok
kuvvetli eserlerini de barındırmaktadır. Ünlü peribacalarının, kaya
kiliselerinin, yeraltı şehirlerinin bulunduğu bir bölgede yer alır
Hacıbektaş.



Hacı Bektaş Veli Karacahöyük'te hayata gözlerini yummuş ve burada
toprağa verilmiştir. Onun mezarı çevresinde derhal bir türbe
oluşturulmuş ve burası kısa sürede dergaha çevrilerek (halk üniversitesi
haline getirilerek) merkez nokta yapılmıştır. Karacahöyük'te, Hacı
Bektaş Veli'nin makamına onun soyundan gelen ve Çelebiler denilen
çocukları oturmuşlardır. Karacahöyük adı, daha sonra Hacı Bektaş Veli'ye
saygı ile Hacıbektaş'a çevrilmiştir. Bugün Hacıbektaş İlçesi,
Nevşehir'e bağlıdır ve turizmin hızla geliştiği noktalardan birisidir.

Yeniçerilerin Piri

Osmanlı Devleti, devşirme denilen Hıristiyan çocuklarından oluşturduğu
orduyu Hacı Bektaş Veli'nin düşüncelerinden yararlanarak eğitti ve
şekillendirdi. Yeniçeri Ordusu denilen bu ordunun başında bulunan ağa da
Bektaşi idi. Bu ordu, 1826 yılına kadar Osmanlı Devleti'nin birinci
gücü olmuştur.

Yeniçeri ordusu, törenlerde gülbank çeker (dua okur) ve bu gülbankta da
Hacı Bektaş Veli'nin adı anılırdı. Duanın sonu şöyleydi: Pirimiz
hünkarımız Hacı Bektaş-ı Veli'nin demine devranına hu diyelim hu!

Kısacası, Hacı Bektaş Veli sadece bir düşünür ve din adamı değil,
devlete şekil veren siyasal bir kimlik olarak da son derece önemlidir.

Yaşamı hakkında açık bilgiler yoktur. Buna karşı Hacı Bektaş Veli
etkileri ve yaptıklarından dolayı tarihi ve ebedi eserlere konu olmuştur


Hacı Bektaş Veli, 13. Yüzyıl'da yaşamıştır. Bu tarih, eski bir
Vilayetname'ye eklenen notta 1209-1271 olarak saptanmıştır. Bu
tarihlerin doğruluğunu şu kanıtlar onaylar.

· Hacı Bektaş Veli, 1273 tarihinde öldüğü kesin olan Mevlana
Celalettin-i Rumi ile çağdaştır. Bu çağdaşlığı, Mevlevi kaynakları
ortaya koymaktadır.

Bu iki ulu kişinin arasında güçlü bir bağlantı olduğunu, tarih
göstermektedir.

· Hacı Bektaş Veli, 1263-1264 tarihlerinde Anadolu'dan Kırım'a geçen
Alevi Türkmenler'in başında bulunan Sarı Saltuk'un da mürşididir
(Öğretmenidir). Hacı Bektaş'ın, 1282'den sonra ölen Saru Saltuk'dan daha
büyük veya onunla yaşdaş olması normal sayılmalıdır.

· Hacı Bektaş; Taptuk Emre'nin; Taptuk Emre de Yunus Emre'nin
mürşididir. Bugün, Yunus Emre'nin 1320 civarında Hakka yürüdüğünü
(öldüğünü) biliyoruz. Yunus Emre'nin manevi gıdasını veren de Hacı
Bektaş'tır. Öyleyse, Büyük Pir'in, Yunus Emre'den önce Hakka yürüdüğünü
söylemek yanlış olmaz.

· Vilayetname'de, Hacı Bektaş'a karşı çıkan ve onun duvarı yürüttüğünü
görünce teslim olan Seyyit Mahmud-ı Hayrani de 1267-1268 tarihlerinde
ölmüştür. Cacaoğlu Nureddin de yine bu yüzyılda yaşamış olup Hacı Bektaş
Veli'nin manevi büyüklüğünü anlatan Vilayetnamede adı geçen önemli
kişilerden birisidir.

· 1275 ile 1343 yılları arasında yaşayan Ebülfarac Vasıti'nin Tiryakül
Muhabbin adlı eserinde de adı geçen Hacı Bektaş'ın, 1343'ten önce ölmüş
ve oldukça şöhret kazanmış olduğu anlaşılıyor.

· En önemli kanıtlardan birisi de; Kırşehir'de bir Mevlevi tekkesi
kurmuş olan Şeyh Süleyman bin Hüseyin'in vakfiyyesinde geçen 'fi
nahiyetil-Hacı Bektaş kuddise sırruhu...' ibaresidir. 1297 tarihli bu
ibareden, Hacı Bektaş'ın bu tarihte artık ölmüş olduğu anlaşılmaktadır.
Kuddıse sırruhu ibaresinin, o tarihlerde sağ insanlar için de
kullanıldığı görüşü, belli bir kanıta dayanmamaktadır... (Bu bilgi için
bak: John Kingsley Birge, Bektaşilik Tarihi, s. 45. Birge'nin naklettiği
bir başka bilgi de 1295 tarihli bir vakfiyede yer alıyor. Orada da Hacı
Bektaş Veli'den merhum diye söz edilmektedir.).

Karacahöyük'e yerleşti

Gerek Aşıkpaşazade'nin tarihinde, gerekse 14. Yüzyılın ortalarında
yazılan 'Menakıbül Kudsiyye'de; Hacı Bektaş'ın Baba İlyas-ı Horasani'nin
yolunda, onun ardası olduğu vurgulanır. 1240 yılında öldürülen Baba
İlyas'ın ardası olacak birisinin o dönemlerde 25-30 yaşlarında olması
gerekir.

Hacı Bektaş Veli hakkında, onun yaşadığı dönemi çok iyi bilen Elvan
Çelebi tarafından yazılmış bulunan Menakıbül Kudsiye'de geçen
beyitlerden anlaşılıyor ki Hacı Bektaş Veli ve yanındaki yoldaşları 1240
yılında çıkan Baba İlyas isyanına katılmamışlardır.

Bu kayıtlardan şunu da anlıyoruz ki Osmanlı Devleti'ni kuran Osman
Gazi'nin kayınpederi Şeyh Edebali de Baba İlyas'ın öğrencilerindendir ve
Hacı Bektaş Veli ile akran bilgelerden birisidir. Bu bilgiler
gösteriyor ki Hacı Bektaş veli isyan edenlere katılmamıştır. Fakat o,
isyana katılmış güçlerden bir bölümünü alıp devletin ulaşıp
katledemeyeceği bir noktaya taşımış ve oraya yerleştirmiştir. İşte o
nokta da Karacahöyük olmuştur.


Ziyaret kılavuzu
(Bu bölümdeki bilgiler Çelebi Celaleddin Ulusoy'un Hacı Bektaş Veli
Külliyesi ve Diğer Ziyaret Yerleri adlı kitapçığından alınmıştır.)


Hacı Bektaş Veli'yi ziyaret edenlerin, külliye içersinde bulunan kutsal
yerleri ve makamları iyi tanıması gerekir. Bu noktaların en önemlileri
şunlardır:

Hacı Bektaş Veli Külliyesi (Dergah)

Hacıbektaş ilçesinin orta yerinde, büyük bir bahçenin çevirdiği, batıdan
doğuya doğru uzanan, üç avlu içerisindeki türbeler ve diğer hizmet
yapıları, Hacı Bektaş Veli Külliyesi'ni oluşturmaktadır. İlk yapı olan
'Çile Damı' Hacı Bektaş Veli'nin sağlığında inşa edilmiş, çeşitli
zamanlarda yapılan eklentiler ve yenilemelerle Külliye bugünkü şeklini
almıştır. Hacı Bektaş Veli'nin türbesi, Orhan Gazi zamanında, 1338
yıllarında, nisbeten basit bir yapı olarak Çile Damı'na eklenmiştir.
Türbe bugünkü şekliyle, sekizgen bir zemin üzerinde, Murat
(Hüdavendigar) hayatta bulunduğu sırada, Hacı-Bektaş Veli'nin oğlu
Seyyid Ali Sultan tarafından, 1385 yılında yeniden yaptırılmıştır.
1485-86 yıllarında 2. Beyazıt tarafından türbenin çevresi tanzim edilmiş
ve kubbesi kurşunla kaplanmıştır. Osmanlı Sultanı 2. Mahmut 1827
yılında, türbeler dışında kalan tüm külliye binalarını yıktırmış, Dergah
Avlusu'nun doğu köşesindeki camiyi yaptırmıştır. Külliye, 1869-70
yıllarında Osmanlı hükümdarı Abdülaziz'in gönderdiği mimarlar
tarafından, Hacı Bektaş Veli Dergahı postnişini Ali Celalettin
Çelebi'nin nezaretinde yeni baştan yapılmış ve türbeler onarılmıştır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü 1958-59 yıllarında tamire muhtaç yerleri
onartmış ve 16 Ağustos 1964 yılında Külliye, müze olarak açılmıştır.

1. Avlu: Nadar Avlusu

Külliye'nin birinci avlusuna, son restorasyondan sonra yeniden yapılmış
cümle kapısından girilir. Eskiden bu kapıya 'Taç Kapı'da deniliyordu.
Tamirden önce kapının dış yüzüne 'Burası aşıkların kabesidir. Eksik
gelen tamam olur' anlamında kitabe vardı. Birinci avlu, eskiden beri
'altın avlu' anlamına gelen 'Nadar Avlusu' adı ile anılmıştır. Avlu'nun
girişe göre sağ tarafında, Fatma Fikriye Hanım tarafından yaptırılan,
motiflerle süslü Üçler Çeşmesi yer alır.

2. Avlu: Dergah Avlusu

Meydan Avlusu da denilen Dergah Avlusu'na piramit üstlüklü Üçler
kapısından girilir. Konuklarca Arslanlı Avlu olarak bilinen Dergah
Avlusu'nun girişe göre sağ tarafında Arslanlı Çeşme, Aş Evi, Cami, Sol
tarafında Mihman Evi, Meydan Evi, Kiler Evi vardır. Avlunun iki, tarafı
Selçuki revaklarla çevrilmiştir. Arslanlı Çeşme'nin ilk yapılışı oldukça
eskidir. Yusuf Bali Çelebi'nin oğlu Bektaş Çelebi'ye konuk olan Ali Bey
oğlu Malkoç Bali Bey, dergaha bergüzar olarak bu çeşmeyi yaptırmıştır.

Üç kapı ve iki koridordan geçildikten sonra Aş Evi'ne girilmektedir. Aş
Evi'nde ortadaki ocakta bulunan büyük kazan, Kara Kazan diye
anılmaktadır. Aş Evi geçildikten sonra Dergah Camisi'ne varılır. Kısa
minaresi ve özel yapısı ile çevredeki binalara uyan sağlam cami, 1827
yılında, Nakşibendi usulü ibadet yapılmak üzere Osmanlı Padişahı 2.
Mahmut tarafından yaptırılmıştır. Dergah Avlusu'na girişe göre soldan
ilk kapı Mihman Evi'nindir. Aynı sıradaki ikinci kapı Meydan Evi'ne
açılmaktadır. Burası yedi kat gökyüzünü temsil eden tavanı ile dikkat
çekicidir. Hacı Bektaş Veli'nin arslanla geyiği kucaklayan minyatürünün
orijinali ve diğer bazı müze eşyası burada sergilenmektedir. Meydan Evi
geçildikten sonra, avlunun sol köşesindeki Kiler Evi'ne gelinir.

Yeniçerilerin gür sesi

1826 yılına kadar Osmanlı Ordusu savaşa gitmeden önce, Yeniçeri
ocağından bir müfreze Hacıbektaş'a geliyor, Dergah Avlusu'nda saf
tutarak, Hacı Bektaş Veli Evladı'ndan postnişin olan zatın da katılması
ile: 'Mü'miniz kalu-beli'den beri... Hakkın Birliğine eyledik ikrar...
Bu yolda vermişiz seri... Nebimiz vardır Ahmed-i Muhtar... La Yezal
mestaneleriz... Nur-ı ilahide pervaneleriz... Sayılmayız parmak ile
tükenmeyiz kırmak ile... On iki imam Pir-i tarikat cümlesine dedik
beli... Üçler, beşler, yediler... Nur-ı Nebi Kerem-i Ali, Pirimiz
üstadımız Hünkar Hacı Bektaş Veli... Demine devranına Hu diyelim Hu!'
diye gülbang çekiyorlar (dua ediyorlar) ve Pir'den himmet istiyorlardı. O
tarihlerde yaşayan kişilerden aktarılan bilgilere göre Yeniçeriler'in
gür sesi Hacıbektaş'ın her tarafından duyuluyordu.

Çicek bahçesi Hazret Avlusu

Hacı Bektaş Veli dergahında, üst tarafı kubbe ile örtülmüş Altılar
Kapısı'ndan girilen Hazret Avlusu bir çiçek bahçesi görünümündedir. Tam
karşıda Hacı Bektaş Veli Türbesi ve Kırklar Meydanı girişi, Avlu'nun sağ
köşesinde de bal peteği rengindeki yontma taşlarla yapılmış Balım
Sultan türbesi vardır. Kırklar meydanına üç kemerli bir eyvandan
girilmektedir. Sağ tarafta, tek pencerinden pek az ışık alan Çile Damı
(Kızılca Halvet) vardır. Hacı Bektaş Veli'nin sağlığında mevcut olan tek
yapı burasıdır. Tonos kubbeli koridorun sonundaki kapıdan Mürüvvet
penceresinin aydınlattığı Kırklar Meydanı'na girilir. Güneş motifli
ahşap tavanla örtülmüş Kırklar Meydanı'nda ünlü Kırk Budak, Hz. Ali'nin
el yazması olduğu söylenen Kur'an yaprağı, tarihi değeri olan eserler
sergilenmektedir. Kırklar Meydanı'nın doğu kısmındaki terasta on Hacı
Bektaş evladından iki zatın mezarı bulunmaktadır.

Hacı Bektaş Veli türbesi

Kırklar Meydanı'nda girişe göre sağ tarafta, etrafı mermer kaplama küçük
bir kapıdan Hacı Bektaş Veli (1209-1271) türbesine girilmektedir.
Mermer kaplamaların işlemeleri arasında üç balık dört güvercin motifi
vardır. Gök Eşik diye adlandırılan kapının altında, türbeyi yapan mimar
Derviş Sadık'ın mezarının bulunduğu söylenir. Kesin olmayan bazı
söylentilere göre de bu mezar Kadıncık Ana'ya aittir. Ortasında yüksekçe
bir sanduka bulunan Hacı Bektaş Veli Türbesi, Külli'yenin en önemli
yeridir. Türbenin duvar ve pencereleri işlemeli puşidelerle
süslenmiştir. Çiçek motifli kubbe aşab piramid şeklindedir.

Hacı Bektaş Veli Külliyesi dışında kalan ziyaret yerleri

Bektaş Çelebi Türbesi

Hacıbektaş Bala mahallesinde klasik kümbet şeklinde yapılmış türbede
Hacı Feyzullah Çelebi'nin oğlu Bektaş Çelebi'nin mezarı vardır.
(1710-1761) Şiirler'inde Şiri mahlasını kullanan Bektaş Çelebi'nin
türbesi 18.yüzyıl sonlarında yapılmıştır. Türbe 1906 yılında Cemalettin
Çelebi tarafından restore edilmiştir.

Atkaya

Hacıbektaş Bala mahallesindedir. Menkıbedeki anlatıma göre, Seyyid
Mahmut Hayrani'nin arslana binip yılanı kamçı ederek geldiğinin haber
verilmesi üzerine, Hacı Bektaş Veli'nin 'O canlıya binmiş, bizse cansıza
binelim' diyerek yürüttüğü kaya, Atkaya olarak anılmaktadır.

Çilehane

Hacıbektaş'a yaklaşık 2 Km. uzaklıktadır. Kulunç kayası, ünlü alıç
ağacı, Delikli Taş, Zemzem Çeşmesi, Veliyettin Çelebi türbesi buradadır.
Hacı Bektaş Veli'nin çile doldurduğu menkıbelerde anlatılan taşdan
oyulmuş küçük bir mağaradan adını alan Çilehane, Hacıbektaş'a gelen
herkesin görmek istediği bir yerdir.

Balımevi

Hacıbektaş Zir mahallesinde, ünlü Ak Pınar çeşmesinin biraz yukarısında,
Kadıncık Ana'nın babası İdris Hoca'ya ait olduğu sanılan üç odalı bir
evdir. Elbisesiz kalan Kadıncık Ana'nın sığındığı tandır, bahçe ile
çevrili bulunan bu evin içindedir.

Karahöyük

Ankara yönünden gelirken Hacıbektaş'ın girişinde bulunan yığma bir
hüyüktür. Menkıbelerde, Hacı Bektaş Veli'nin güvercin donunda buraya
konduğu anlatılır. Höyüğün içinde milattan öncesine ait tarihi
kalıntılar bulunmaktadır. Ak Pınar ve Hamur Kaya da buradadır.

Han Bağı

Hacıbektaş'ın güney yönünde 2 Km. uzaklıktadır. Dergaha vakfedilen Han
Bağı'nda, bir babanın yönetiminde çalışan dervişler dergahın sebze,
üzüm, bal ihtiyacını karşılaşıyorlardı.