Prof. Turhan BAYTOP, Dr.pharm., Dr.h.c. (1920-2002)

Prof.Dr.TURHAN
BAYTOP'un (1920-2002) ARAŞTIRMA KONULARI ve BİLİMSEL YAYINLARI Asuman
Baytop Bir yıl evvel yaşama veda etmiş olan İstanbul Üniversitesi
Eczacılık Fakültesi öğretim üyelerinden Prof.Dr.Turhan Baytop'un
(1920-2002) yayınlarını bir liste halinde biraraya getirmemizin amacı,
onun hangi konularda araştırma yapmış olduğunu ortaya koymaktan
ibarettir. Listeyi incelediğimizde göze çarpan ilk nokta, Eczacı
Mektebi'nden mezun olduğu 1945 yılından başlayarak, ömrünün yaklaşık
son günlerine kadar, Prof.Baytop'un aralıksız olarak bilimsel yayın
yapmış olduğudur. İkinci bir nokta da, araştırmalarını aşağıda
belirttiğimiz başlıca üç konu üzerinde yoğunlaştırmış ve bu konulara,
henüz akademik karyere başladığı zaman, hatta öğrenciliğinin son
yıllarında iken karar vermiş bulunmasıdır. Bu üç konu, Türkiye'nin
tıbbi bitkileri, Türkiye florası ve Türk eczacılık tarihi'dir.
1.Türkiye'nin tıbbi bitkileri ile ilgili yayınları Prof.Baytop,
Türkiye'nin tıbbi bitkileri alanındaki ilk yazısını 1945 te, sınıfının
öğrenci yıllığı içinde neşretmiştir. Bu yazısının adı Anadolu ve tıbbi
bitkiler dir. Burada T.Baytop, Anadolu'da yetişen tıbbi bitkilerden
örnekler verdikten sonra, yazısını şu cümle ile bitirmektedir: "Bizim
yerimiz dumanlı kahveler değil, laboratuarlar, kütüphaneler ve
Anadolu'nun sıhhat verici kırları olsun". Görülüyor ki Prof.Baytop,
akademik yolunu daha 1945 te çizmiş ve bu yol üzerine yurdunu
ilgilendiren konular koyacağına daha o zaman karar vermişti. Deneysel
olarak araştırdığı ilk drog, erkek eğreltiotu nun rizomlarıdır (1946).
Bu araştırmanın sonucunu, zamanın eczacılık dergisi olan Farmakolog da
yayınlamıştır. Bu çalışmasını Ephedra türleri (1946), kılır meyvası
(1949), sığala yağı (1950), safran (1950), yüksükotu türleri (1953),
saparna (1953), meyan kökü (1954), çöven kökü (1954, 1955), oltu tozu
(1958) gibi yerli droglar üzerindeki incelemeler takip etmiştir. 1954
ten sonra, emeklilik yılı olan 1987 ye kadar, birçok yerli tıbbi
bitkimiz üzerindeki araştırmalarını Prof.Baytop, Farmakognozi
Kürsüsünün veya diğer bir kürsünün elemanları ile birlikte
sürdürmüştür: Marsdenia erecta (1959, 1960), Aconitum türleri (1962,
1997), Pelargonium endlicherianum (1962), Paeonia decora (1964),
Epimedium pubigerum (1965), Helleborus orientalis (1965),
Ferulameifolia (1965), Ruta chalepensis (1967), Colchicum türleri
(1970, 1980), Crambe türleri (1971), Equisetum türleri (1972), Cucumis
trigonus (1973, 1976), Euonymus latifolius (1973), Papaver türleri
(1974, 1977, 1980), Thalictrum lucidum (1975), Cannabis sativa (1975),
Rhamnusoleoides (1977), badem yağı (1981), Solanaceae türleri (1983),
nanahan meyvası (1986), katran çeşitleri (1987), Umbelliferae meyvaları
(1987) gibi. Türkiye'de drog ticareti ve bitkisel ilaç kullanımı ile
ilgili ilk yazısını (1953) Materiae vegetabiles dergisinde neşretmiş,
bu yayını diğerleri takip etmiştir (1954, 1972, 1987, 1990, 1993). Bu
arada aşağıdaki kitaplarını yayımlamıştır: Türkiye'nin Tıbbi veZehirli
Bitkileri (1963), Türkiye'de Zehirli Bitkiler, Bitki Zehirlenmeleri ve
Tedavi Yöntemleri (1988, A.Baytop, A.Mat, S.Sun ile birlikte),
Türkiye'de Farmakognozi AraştırmalarınınEriştiği Düzey (1993,
S.Sarıyar, A.Mat ile birlikte) ve Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi (1984,
1999). 2. Türkiye florası ile ilgili yayınları Prof.Baytop, Türkiye
florası konusunda, akademik karyere başladığı ilk yıllardan itibaren
yayın vermeye başlamıştır: Terkos yöresi bitkileri (1949), Batı Anadolu
bitkileri (1949), Uludağ bitkileri (1950). Daha sonra Digitalis
viridiflora nın Trakya'da varlığını ortaya koymuştur (1959). Başlıca
tutkusu olan Türkiye'nin soğanlı bitkileri konusunda, 1975 ten sonra
yayına başlamıştır: Crocus (1975, 1976, 1978, 1979), Tulipa (1975,
1978, 1981), Colchicum (1976, 1977, 1987, 1993), Sternbergia (1979) ve
Iris (1982) türleri gibi. Bu devrede, The Bulbous Plants of Turkey adlı
kitabını (1984) yayımlamıştır. Soğanlı bitkiler ile ilgili yayınlarının
çoğu B.Mathew ile müşterektir. Bitkilerimizin yerli adları konusunu,
Türkiye florası kapsamı içine alıyoruz. Prof.Baytop'un bu konudaki ilk
çalışmasını Codex Vegetabilis adlı kitap içinde buluyoruz (1957).
Prof.Baytop'un yerli bitki adları konusundaki en geniş çalışması,
şüphesiz ki Türkçe Bitki Adları Sözlüğü dür (1994, 1997) Prof.Baytop,
nadir bitkilerimiz ve onların korunması konusunda da yayın
yapmıştır(1958, 1959, 1985). O, floristik çalışmaların geçmişine de
ilgisiz kalmamış, Türkiye florasının tanınmasında emeği geçmiş
araştırıcıları her vesile ile bildirilerinde (1981, 1991, 2001), The
Bulbous Plants of Turkey (1984), Anadolu Dağlarında 50 Yıl (2000,
2001), İstanbul Florası Araştırmaları (2002) adlı kitaplarında bize
tanıtmıştır. Türkiye'de Osmanlı döneminde kurulan ilk herbaryumu
araştırmış (1992), İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu'nun
geçmişinden bahsetmiştir (2001). Tarihe meraklı olan Prof.Baytop,
Osmanlıların yetiştirdikleri süs bitkileri ni tanımak istemiş, Osmanlı
lalesi ve İstanbul lalesi adını verdiği ünlü lale çeşidi konusunda
yayınlar yapmış (1987, 1992, 1993, 1996, 1997, 1998, 2000), Türkiye'nin
eski bahçe gülleri ni, Türkiye'de Eski Bahçe Gülleri (2001) adlı
kitabında tanıtmıştır. Ayrıca Anadolu'da yağ gülü yetiştirilmesinin
geçmişini incelemiştir (1990). Paris'te, Osmanlılardaçiçek ve bahçe
kültürü konusunda bir konferans vermiş (1989) ve ardından Cenevre'de
Conservatoire Botanique'te aynı konuda bir konuşma yapmıştır. 3. Türk
eczacılık tarihi ile ilgili yayınları Türk eczacılık tarihi,
Prof.Baytop'un tutku derecesinde bağlı olduğu, henüz asistanlığının ilk
yıllarında ele aldığı bir konu olmuştur. Bu konuda, eczacı
öğrencilerine ders vermiş olan hocaları, Mehmet AliPaşa (1948),
Şerafettin Tevfik (1957), Alfred Heilbronn (1961), Leopold Rosenthaler
(1962), SarımÇelebioğlu (1972, 1982, 1991), Naşid Baylav (1982, 1991),
Pierre Duquénois (1996) yı tanıtmış, bir eczacılık müzesi kurmak (1957,
1993, 2000), bir eczacılık günü saptamak (1959, 1993), Eczacı
Mektebinifakülte haline getirmek (1961) fikirlerini savunmuş ve bu
başarılı girişimlerini yayınlarında açıklamıştır.