Savunma Mekanizmaları

Her birey psikolojik bütünlüğünü sürdürmek ve benliğinin değerlerini korumak amacıyla çeşitli savunma mekanizmaları kullanır. Bazı durumlarda bireyler sorunlarla karşılaştıkça onları bir biçimde çözüme ulaştırmak isterler. Bireyin bu süreç içinde engellenmesi ve kaygı duyması son derece doğaldır. Birey kaygıdan kurtulmak için bilinçsizce savunma mekanizmalarını kullanmaya başlar. Savunma mekanizmasını kullanan birey davranışının gerçek işlevinin farkında değildir. Savunma mekanizmalarını kullanırken bir dereceye kadar kendi kendimizi aldatırız ve böylece bizdeki kaygı düzeyinin azalmasına neden oluruz. Savunma mekanizmaları kaygımızı azaltmada gerçekten etkilidir ve herkes tarafından kullanılır ve normal bir davranış biçimi olarak kabul edilir. Ara sıra başvurulan savunma mekanizmaları kaygı derecemizi azaltarak çevreyle geçici olarak daha etkin etkileşimde bulunmamızı sağladığından sağlıklıdır. Sürekli olarak kullanılan savunma mekanizmaları ise tam aksine çevreye uyum yapmamızı bozar ve sağlıksız sonuçlara sebep olur.
Belli başlı savunma mekanizmaları:

Bastırma mantığa büründürme yansıtma hayal kurma ödünleme gerileme saplanma yerdeğiştirme özdeşim kurma yüceltme soyut kavramlara bürünme karşı tepki geliştirme telafi inkar.

1. Bastırma

Korku suçluluk gibi kaygı yaratan durumların bilinç alanı dışına itilmesi ve bastırılmasıdır. Bilinçalanı dışında bulunan bu tür duygular konuşma sırasında düşlerde ya da davranışlarda değişik biçimde ortaya çıkar. Konuşurken yerinde kullanılmayan sözcük düşlerde ortaya çıkan cinsel istekler beklenilmeyen bir davranış bastırma sonucu engellenen dürtülerin biçim değiştirerek bilinç alanına gelmesidir.2. Mantığa Büründürme

Kabul görmeyecek güdülerin yarattığı kaygıyı önlemek ya da ondan kaçmak için kullanılan en yaygın savunma mekanizmasıdır. En basit biçimleri ile günlük yaş**ımızda görürüz. Ders çalışmamayı baş ağrısına bağlamak gibi. Bir başka örnek dişciye gitmekten korkan birisi dişçiye olan randevusunu unutabilir.

3. Yansıtma

Çatışmalarla başa çıkmanın başka bir yolu da kendi güdülerimiz için başkalarını suçlamadır. Burada iki tür davranış söz konusudur. Birinde birey beceriksizliğinin yetersizliğinin başarısızlığının nedenlerini başkalarında arar. Örneğin okulda başarısız olan çocuk bu durumundan ana babasını veya öğretmenini suçlar. Ya evde ona çalışma olanağı verilmediğini ya da öğretmeninin onu sevmediğini ileri sürer. İkinci yansıtma biçiminde kişi kendisinin olumsuz çirkin hatalı istek ve tutumlarını başkalarına yakıştırır. Ruhsal hastalıklarda yansıtma algı ve düşünce sapmalarına sanrılara (halüsinasyon) ve taşkınlıklara neden olur.

4. Hayal Kurma

Tatlı hayaller kurma ya da fantazi bireyin çatışmalarının hayalinde çözümleyerek rahatladığı bir durumdur. Bireyler olayları gerçekteki şekilleri yerine olmasını istedikleri biçimde hayal ederler. Fantaziye genellikle ergenlik döneminde çok rastlanır. Örneğin sekreterlikten hiç hoşlanmayan bayan kendini hayal dünyasında başarılı bir müdür gibi düşünerek sekreterliğin verdiği kaygıdan kurtulur.

5. Ödünleme

Birey sosyal güdüsünü doyuma ulaştırmak için başka bir faaliyete yönelir. Karşı cinsten ilgisini çekemeyip tatmin olamaması onun spora yönelerek bu alanda başarılı olmaya çabalaması buna örnektir. Bir başka örnek kısa boylu bodur bir adam boksla uğraşarak erkekliğini gösterme çabasına girebilir.

6. Gerileme

Bir olay karşısında basit ve ilkel tepkilere dönmektir. Gerileme daha çok dört-beş yaşlarıdaki çocuklarda görülür; çünkü bu yaşlarda çocuklar oldukça karmaşıklaşan engellemelerle karşılaşırlar. Arzularımız engellendiğinde veya kızdığımız zaman mantık dışı ve fevri davranışlar gösteririz. Sıkıntılı durumlarda yetişkin bir insan kekeler kızarır yaşının altında bir genç gibi davranır. Örneğin altmış yaşındaki bir ihtiyar gerilim karşısında 25 yaşında bir delikanlı gibi tepki gösterebilir.

7. Saplanma

Çocukluk yaşantısında iz bırakmış bir dönemde bir bireye nesneye duruma bağlı kalmaktır. Saplantı sonucunda çocukluk dönemine özgü duygu düşünce ve davranışlar ortaya çıkar. Kimi bireyde saplantı nesnesi değişmeden kalır. Saplantılar güdülerin doyumuna bağlıdır. Çocukluk ve gençlik çağında güdünün doyum biçimi kişinin kaygısını giderir. Freud’a göre ego gelişimi sırasında geçtiği basamaklardan birine saplanan birey o dönemi atlatamaz o dönem özelliklerini bir sonraki döneme taşır. Örnek uzun süre parmak emme altına ıslatma gibi.

8. Yerdeğiştirme

Gücümüzün yetmediği bir kimse ya da denetimimiz altında olamayan bir olay olursa kaygımızı veya kızgınlığımızı gücümüzün yettiği bir kimseye veya denetimimiz altındaki bir olaya yöneltiriz. Ofisteki müdüre kızan sekreter kızgınlığını evde bulunan kardeşinden alır.

9. Özdeşim Kurma

Engellemeyle başa çıkmanın başka bir yolu da bir başkası ile özdeşim kurmadır. Başkası gibi durma düşünme ve davranma yoluyla uluşmak istediğimiz amaçlara uluştığımızı sanırız. Örneğin Galatasaray’ın ünlü teknik direktörü Fatih Terim’e duyulan hayranlık nedeniyle onun tanıtımını yaptığı ürünü satın alarak kendisini Fatih Terim gibi hissetme.

10. Yüceltme

Yüceltme cinsel dürtü ya da arzuların cinsel olamayan davranım ve yollarla doyuma ulaştırılmasıdır. Erkeklerin ilgisini çekemeyen çirkin bir kadın yaratıcı bir artist ya da sanatçı olabilir; böylece cinsel dürtüleri yüceltmiş olur.

11. Soyut Kavramlara Bürünme

Bizde kaygı uyandıran duygusal bir durumu soyut kavramların ışığında görerek gerçekle ilişkimizi kesme eğilimine soyut kavramlara bürünme adı verilir. Yakını ölen birey bu kimseyi bir daha hiç göremeyeceğini bildiği halde ölümü son derece soyut bir olay yaparak duyduğu acıyı bastırmaya çalışır.

12. Karşı-Tepki Geliştirme

Birey esas güdüsünün tam tersi bir güdüye sahip olduğuna inanarak esas güdüsünü gizleyebilir. Örneğin manevi huzursuzluğa düşen başkasına karşı derin bir kin duyan biri bunu örtmek için yapay bir sevgi davranışına bürünebilir. Bu durumda saldırgan ve olumsuz duygular daima bu sevgi örtüsü altında kalırlar. Bazı üvey anneler eşlerinin eski çocuklarına yapmacık ve gösterişle bir sevgi gösterirler. Bazen görülen bu davranışlar karşı tepki geliştirmeye örnektir.

13. Telafi

Kendimizi zayıf gördüğümüz bir alandaki eksikliğimizi kuvvetli olduğumuz başka bir alandaki başarıyla örtme çabasına telafi denir. Örneğin zihinsel yetenekleri kısıtlı olan bir kimse spor alanında büyük başarılar kazanarak bu eksikliğini giderebilir. Kadınların dikkatini çekemeyen çirkin bir erkek başarılı bir ressam ya da heykeltraş olarak ilgi çekebilir.

14. İnkar

Birey daha önce yapmış olduğu bir davranışı kabul etmeyip inkar ederek de bir savunma mekanizması gösterebilir. Çirkin bir davranışta bulunan birey “Hayır ben hiçbir zaman o kişiye kaba davranmadım sürekli saygılı davrandım” diyerek daha önceki davranışı intkar eder.

Bazı kişiler ruhsal çatışma ve buna bağlı derin iç sıkıntısı halini hafifletmek ve avunmak için bu mekanizmayı kullanırlar. Bu unutulan veya inkar edilen şey bir arzu veya bir vaad olabilir. Farkında olmadan yaptığımız savunma mekanizmaları kaygımızı azaltma yolunda bize yararlıdır. Her kimse değişik zamanlarda şu veya bu şekilde savunma mekanizmalarını kullanır.